مواد قیاسموادّ قیاس، یکی از اصطلاحات علم منطق بوده و به‌معنای مطالبی است که محتوای صغری و کبری را تشکیل می‌دهد. ۱ - توضیح اصطلاحمواد قیاس در اصطلاح منطق عبارت است از: مطالبی که محتوای صغری و کبری را تشکیل می‌دهد. اعتبار قیاس یکی به صورت و فرم قیاس است، و از این حیث قیاسی معتبر است که از ضروب منتج اشکال باشد؛ و دیگر به مادّه و محتوای قیاس. به تعبیر دیگر استواری و صحّت و اعتبار قیاس هم به صحّت صورت وابسته است و هم به صحّت مادّه. البته اعتبار و ارزش این مواد یکسان نیست و برحسب اینکه چگونه ماده‌ای در قیاس بکار رود، صناعات خمس بوجود می‌آید. ۲ - اقسام موادموادّ مختلف قیاسات عبارت است از: ۱ محسوسات؛ ۲- اوّلیّات یا بدیهیّات اولیّه یا ضروریّات؛ ۳- مجرّبات یا تجربیّات؛ ۴- متواترات؛ ۵- حدسیّات. ۶- قضایائی که حدّ وسط آنها با آنها است (این شش مادّه موادّ یقینی هستند و آنها را یقینیّات می‌نامند و کاربرد آنها در برهان است)؛ ۷- مقبولات؛ ۸- وهمیّات؛ ۹- مشهورات؛ ۱۰- مشبّهات؛ ۱۱- مظنونات؛ ۱۲- مسلّمات؛ ۱۳- مصادرات. ۳ - صناعات خمساز آنجا که تصدیقات مکتسب، بوسیله اقوال جازمه است، اقوال جازمه‌ای که مفید قولی جازم یقینی باشد، یعنی به نتیجه‌ای یقینی منجرّ شود، برهان نام دارد و آنچه مفید رایی مشهور یا مقتضی الزامی باشد، جدل است و آنچه مفید اعتقادی جازم و غیر مطابق باشد، مغالطه یا جدل است و آنچه مفید اعتقادی غیر جازم باشد، خطابه است و آنچه مفید تخییل باشد، شعر است. جمله اقوال جازمه که در علوم و محاورات بکار می‌رود، به اعتبار موادّ، یکی از این پنج قسم است و هرقسم از این انواع نیز خود مشتمل بر اصناف بسیار است و تعلّم هریک از این انواع پنجگانه و اصناف آنها صناعتی است خاص. ۴ - منبعخوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۷۷. |